De Bombardon

Een artikel uit Elektuur, jaargang 1968

Zie ook:

Bombardon - Een bijzondere 20-Watt Lagetonenluidspreker

Gesloten Basboxen met Philips AD5201A Bombardon

In de wachtrij... Versterker 2 x (ECC81 dc-coupled + 2 x EL86 ul pp) + EZ80

Al weer anderhalf jaar in de wachtrij. Maar schema's maken is op zich al leuk.

De voedingsspanning voor de eindtrappen zal zo'n 235 Volt zijn (trafo's secundair 180 Volt ac). Mogelijk dat de kathodeweerstanden nog wat in waarde omhoog moeten.

De voedingsspanning voor de voortrappen zal zo'n 310 Volt zijn. De dc gloeispanning voor de 2 x ECC81 en de EZ80 zal op ongeveer 44 Volt dc komen te liggen zodat de maximale spanning tussen kathode en gloeidraad niet wordt overschreden. En dat weer omdat het voltage van de kathode van de rechterhelft van de ECC81 in deze schakeling zo rond de 75 Volt dc komt te liggen.

Reparatie

Ik ben een versterker van een collega vrijwilliger bij het Rotterdams Radio Museum aan het repareren.

Het gaat om een "4-4 Full Stereo" van MBLE die rond 1960 als bouwpakket is verkocht.

Oorspronkelijk betreft het een versterker met per kanaal een EL84 als eindtrap.

Maar in het te repareren exemplaar heeft iemand de EL84's vervangen door ECLL800's en er een push-pull versterker van gemaakt. De uitgangstransformatoren zijn daarom ook vervangen. De oorspronkelijke EZ81 in de voeding is vervangen door twee diodes.

Beetje rommelig uitgevoerde modificatie maar het heeft eerder wel tot tevredenheid van de eigenaar gewerkt dus daar blijf ik, tenzij nodig, verder van af.

Door de vervanging van de EZ81 door twee diodes zal de voedingsspanning hoger zijn komen te liggen (schatting: zeker 10 Volt). Maar de ECLL800 heeft juist een wat lagere voedingsspanning dan de oorspronkelijke nodig. Om dat te veel aan voedingsspanning weg te werken, is een extra weerstand tussen de twee diodes en de eerste voedingselco aangebracht.

Die weerstand heeft het zichtbaar erg zwaar gehad, getuige vooral de roetsporen op de metalen afschermplaat die boven de weerstand zit. De waarde van de weerstand is niet meer leesbaar. Het arme ding meet nu 1100 Ohm maar dat kan bijna niet de oorspronkelijke waarde zijn geweest omdat er dan te veel spanning over zou zijn gevallen. Ik schat dat iets van 250 Ohm de juiste waarde zal zijn. Er wordt dan ruim 25 Volt weggepoetst.

De twee dubbele elco's in de voeding kan ik pas meten na eerst het een en ander los te hebben gesoldeerd. Ik ben overigens van plan om ze ongeacht de resultaten van die meting te verwijderen en te vervangen door nieuwe.

Wat in ieder geval ook mis zit, is een van de koppelcondensatoren naar de eindtrap. Die zit zo dicht bij een van de ECLL800's dat hij door de hitte is opengebarsten. Die, en die in het andere kanaal (voor de symmetrie), moeten dus zeker ook vervangen worden.

De gebarsten condensator meet circa 3,3 M Ohm. Daardoor zal het stuurrooster van een van de pentodes in de betreffende ECLL800 flink positief zijn geweest en dus flink wat stroom zijn gaan trekken.

Maar of dat de oververhitte weerstand heeft veroorzaakt, is niet zeker. Om te beginnen heeft het oplopen van de stroom in een van de pentodes van de ECLL800 tot gevolg dat de andere pentode dichtgeknepen wordt (weinig/geen stroom meer voert) omdat beide pentoden een gemeenschappelijke kathodeweerstand hebben. Waarschijnlijker lijkt me toch dat een van de voedingselco's het heeft begeven met kortsluiting tot gevolg. De buizen zijn in ieder geval nog redelijk; ik heb ze in het museum met de daar aanwezige AVO III getest.

Ook de uitgangstransformatoren zijn gelukkig nog in orde. Mooie exemplaren overigens, met ultra lineair taps, die in deze versterker echter niet worden gebruikt (ultra lineair schakelen kan niet met de ECLL8000). Aan het uiterlijk te zien vrijwel zeker van Philips. Maar niet identiek met een van de althans mij bekende Philips uitgangstransformatoren. Zo hebben deze exemplaren maar een secundaire uitgang (bijvoorbeeld 7 Ohm) terwijl die van Philips vrijwel allemaal twee secundaire uitgangen hebben (bijvoorbeeld 5 en 7 Ohm).

Vrijdag ga ik er mee verder.

 

EL36 Philips = EL360 Mullard

Omdat ik mijn E130L's voor een ander doel wil gebruiken dan nu het geval is (zie: OTL amp met E130L aangepast ) denk ik dat ik ze blijvend vervang door EL360's van Philips.

Over die EL360's van Philips is nog het volgende te vertellen. Ik heb ze (4 stuks) ooit gekocht op een ruilbeurs als zijnde EL36's maar uit de factory code (II3 B1B1) op de buizen blijkt dat het in werkelijkheid gaat om EL360's van Mullard. Zie ook de in de buis toegepaste witte ringen/kralen van keramiek. Die komen in de EL36 niet voor. De EL36 en de EL360 zijn vrijwel identiek maar de EL360 kan een wat hogere anodedissipatie aan dan de EL36.

Ik heb ook 4 stuks EL360 van Radiotron. Die zijn een stuk korter dan die van Mullard. De getterspiegel zit bij de Radiotron bij de buisvoet maar zo te zien is het gebruikte systeem er een waarbij de getterspiegel oorspronkelijk aan de buistop werd aangebracht. Het houdertje voor het gettermateriaal is immers duidelijk bij de top te zien:

Het schema en bijbehorende meetwaarden zien er met de EL360 dan zo uit:

 En qua uiterlijk zo:

De E130L's kan ik dan gebruiken voor ofwel een push-pull versterker (4 stuks in klasse AB geven 120 Watt bij maar 300 Volt voedingsspanning) voor mijn basgitaar ofwel voor een OTL versterker van 2 x 25 Watt naar een schema van Valvo uit 1961 zodat ik mijn Philips Bombardon luidsprekers qua vermogen volledig kan benutten. Die laatste versterker is al op de 'tekentafel' geweest:

Luidsprekerbehuizing met PVC pijp

Op internet zijn meerdere hobbyisten te vinden die luidsprekerbehuizingen met PVC pijp maken. Al weer wat jaren geleden wilde ik dat ook wel eens proberen.

Ik vond bij de Praxis een verloopstuk waar de Philips AD3700AM precies in paste waardoor e.e.a. in een mum van tijd in elkaar was te zetten.

Het geluid was niet bepaald indrukwekkend maar ik merk daar meteen bij op dat ik niet heb geëxperimenteerd met de lengte van de pijp.

 

Klasse B versterker met de 6N7, een mislukt project

Een oud project dat ik maar niet werkend kreeg.

Uit metingen bleek dat de voortrap (6B8G en 6N7GT) het wel deed dus er moet iets mis zijn geweest met de eindtrap (secundaire van de koppeltransformator - eindbuizen - voeding). Ik ben er, ook na eindeloos controleren, dus nooit achter gekomen wat er aan de hand was. Om gek van te worden...

Deze 'versterker' is al weer lang geleden gedemonteerd.

Naschrift:

In 2019 ontving ik een email van Piet. Hij wees me er op dat de Lundahl transformator die ik gebruikte voor de aansturing van de 2 x 6N7 in klasse B ongeschikt was voor dit doel vanwege de roosterstroom die in klasse B gaat lopen. Dat kan deze Lundahl transformator helemaal niet behappen. Mijn 'mysterie' is daarmee opgelost. Het was waarschijnlijk allemaal wel goed aangesloten maar het had dus nooit kunnen werken.

Met dank aan Piet voor zijn email!

Toonregeling

De CD-speler waarin ik een bypass heb aangelegd (zie: Buis in plaats van silicium ) geeft veel meer signaal af dan zonder die bypass. Dat teveel aan versterking vond ik een aardige reden om een toonregeling te maken die tussen de CD-speler en een versterker kon worden aangesloten.

De toonregeling werkt prima en is muisstil. Het schema heb ik destijds van het internet geplukt. Het schema hieronder laat natuurlijk maar een van de twee kanalen zien.

RIAA voorversterker

Een project dat ergens in 2007 begon maar pas in 2009 definitief is afgerond.

Vanaf de eerste versie had ik last van brom. Al vrij snel heb ik de gloeidraden eens met gelijkstroom gevoed door een brugcel met flinke elco – weerstandje – flinke elco maar de brom was daardoor nauwelijks minder. Dus maar weer overboord met de gelijkstroom.

Door speuren op internet begreep ik dat aardlussen niet best waren. Dus maar eens alle aarding aangepast en per trap in een punt laten samenkomen. Dat hielp…maar niet voldoende.

Toen toch maar weer gelijkstroom voor de gloeidraden. Dat hielp ook…maar nog steeds niet voldoende. Pas toen ik voor de gloeispanning een gestabiliseerde voeding (LM317) probeerde, was de brom vrijwel verdwenen.

Inmiddels begrijp ik dat zoiets als een pickup voorversterker, met de lage signaalspanningen die daar in voorkomen, veel ‘strakker’ gebouwd moet worden. Ik heb sindsdien bijgeleerd. Zie mijn vorig jaar gemaakte RIAA voorversterker:  Deel 1  Deel 2  Deel 3

Dit oudere project is al lang gedemonteerd want alhoewel ik de brom onder de duim had, vond ik de klank wat dof (zal wel door de royale bedradingscapaciteit zijn veroorzaakt...).

Vooral een project waar ik veel van heb geleerd.